W języku potocznym TIR funkcjonuje jako określenie ciężarówek (zestawu drogowego składającego się z ciągnika i naczepy) wykorzystywanych w międzynarodowym transporcie towarów. W rzeczywistości jednak skrót ten odnosi się do znacznie szerszego zagadnienia. Co dokładnie oznacza skrót TIR i jaka jest jego historia? Jakie znaczenie dla transportu międzynarodowego ma stojąca za nim konwencja? Na te i kilka innych pytań odpowiadamy poniżej.
Skrót TIR – co oznacza i od czego pochodzi?
Sam skrót pochodzi od francuskiego „Transport International Routier”, czyli Międzynarodowy Transport Drogowy. Jest to zarazem nazwa konwencji celnej o międzynarodowych przewozach drogowych towarów pod nadzorem celnym. Konwencja TIR dotyczy transportu przy użyciu samochodów ciężarowych i funkcjonuje od 14 listopada 1975 roku.
Konwencję TIR stworzono przede wszystkim w celu uproszczenia procedur celnych, jakim poddawane są ciężarówki w urzędach celnych i na przejściach granicznych. Jej wprowadzenie pozwoliło na minimalizację formalności, przez które przechodzi samochód ciężarowy, co znacznie przyspieszyło odprawy graniczne i realizację przewozów międzynarodowych.
Skąd wzięło się potoczne określanie zestawów ciężarowych TIRami? Początku tego zwyczaju można upatrywać w konieczności oznaczania ich specjalnymi niebieskimi tabliczkami ze skrótem TIR, kiedy jeszcze nasz kraj nie był częścią Unii Europejskiej i obowiązywały bariery celne. Taka tabliczka musiała znaleźć się zarówno z tyłu, jak i z przodu pojazdu. Jeśli dana ciężarówka była pusta, należało oznaczyć ją tabliczkami z przekreślonym skrótem. Dziś umowa TIR nie ma już takiego zastosowania w obrębie UE dzięki tzw. strefie Schengen.
Pojazd, który przewozi różnego rodzaju towary w ramach transportu TIR, musi mieć wspomniane tutaj tabliczki. Co więcej, przewozy TIR mogą być realizowane wyłącznie za pomocą pojazdów i kontenerów uznanych przez konwencję.
Na jakich obszarach obowiązuje konwencja TIR?
Obecnie obszary objęte konwencją TIR to cała Europa, Afryka Północna oraz Bliski i Środkowy Wschód. Ponadto stronami są również Kanada, Stany Zjednoczone oraz Chile i Urugwaj, jednak w ich przypadku karnety TIR nie są stosowane.
Krótka historia konwencji TIR
Za początek umowy TIR uznaje się wspomnianą wyżej datę 14 listopada 1975 r. – to właśnie tego dnia, podczas konferencji w Genewie, którą zorganizowała Europejska Komisja Narodów Zjednoczonych (UNECE), pierwszy raz doszło do szczegółowego omówienia procedur celnych dla transportu drogowego. Procedura TIR została przyjęta przez Unię Europejską w 1978 roku, a przepisy w niej zawarte są dziś wykorzystywane w prawie niezmienionej formie.
Jak działa konwencja TIR w praktyce?
Konwencja TIR do dziś pozostaje jednym z najważniejszych porozumień transportowych w przewozach międzynarodowych. Jej głównymi celami są usystematyzowanie obowiązujących przepisów i usprawnienie przepływu ładunków w handlu międzynarodowym. Dzięki konwencji TIR możliwe stało się maksymalne ograniczenie kontroli celnych – przeprowadza się je wyłącznie w kraju startowym i docelowym. Przez cały czas transportu towar pozostaje zaplombowany, a w trakcie przejazdu przez kraje tranzytowe sprawdzany jest wyłącznie karnet TIR. Ładunek jest odplombowywany dopiero na granicy państwa docelowego, gdzie odbywa się szczegółowa kontrola celna. Po jej zakończeniu możliwe jest dostarczenie i rozładowanie towarów w miejscu docelowym.
Przykładowo, towary wysłane z Mołdawii mogą bez większego problemu dotrzeć przez Rumunię, Węgry i Austrię do północnych Włoch. Jak widać, pozwala ona więc na sprawny przewóz towarów nawet na trasach przecinających wiele krajów.
TIR Carnet – czym jest i jakie ma zastosowanie?
Tzw. karnet TIR jest międzynarodowym dokumentem tranzytowym koniecznym do realizacji procedur TIR. Każdy karnet ma indywidualny numer i kod kreskowy oraz zabezpieczenia chroniące przed fałszerstwem (np. znak wodny). Dokumenty te są drukowane w Genewie i stanowią własność Międzynarodowej Unii Transportu Drogowego (IRU). Posiadanie ważnego karnetu jest warunkiem koniecznym do wykonywania przewozu towarów w ramach konwencji TIR. Zarówno karnet, jak i pojazd oraz przewożony przezeń ładunek muszą zostać zgłoszone w docelowym i wszystkich przejściowych urzędach celnych.
Należy pamiętać, że każdy karnet TIR ma określony, nieprzekraczalny okres ważności – 120 dni od jego wydania. Niezwykle istotny jest również zakaz użyczania karnetu osobom trzecim – przepisy określają taki proceder jako poważne naruszenie, które grozi cofnięciem pozwolenia na przewozy w ramach procedury TIR.
Jak już tutaj wspomniano, karnet należy okazywać na wszystkich przejściach granicznych, aby potwierdzić uprawnienia do korzystania z procedury TIR, ale funkcje celne nie są jego jedynym zastosowaniem. Dokument ten ma również charakter gwarancyjny. Kwoty gwarancyjne różnią się zależnie od regionu i mogą mieć 3 warianty:
- 100 000 euro – dla krajów UE i Ukrainy;
- 60 000 euro – np. w Rosji;
- 50 000 euro – w pozostałych krajach, które przyjęły konwencję TIR.
Jak uzyskać karnet TIR?
Karnety TIR mogą być wydawane przez Zrzeszenie Międzynarodowych Przewoźników. Aby móc uzyskać ten dokument, należy złożyć odpowiedni wniosek oraz przedstawić następujące dokumenty:
- Zezwolenie wydawane przez Dyrektora Izby Celnej w Warszawie;
- Licencję na przewozy międzynarodowe;
- Potwierdzenie stabilnych warunków finansowych przedsiębiorstwa (w tym braku poważnych naruszeń z obszaru celnego i podatkowego oraz braku postępowania egzekucyjnego/upadłościowego w firmie);
- Opinię ZMPD z indywidualnym numerem identyfikacyjnym wnioskodawcy.
Transport międzynarodowy w ramach konwencji TIR – główne korzyści
Operacje TIR niosą ze sobą liczne korzyści dla branży transportowej, wśród których najważniejsze są bez wątpienia:
- Oszczędność czasu – transport TIRem umożliwia znaczne skrócenie czasu, jaki pojazd spędza na przejściach granicznych – nie ma tutaj szczegółowego sprawdzania ładunku, które w normalnych warunkach mogłoby zająć wiele godzin. Dzięki temu towary znacznie szybciej docierają do miejsca docelowego.
- Zmniejszenie biurokracji – mniejsza ilość kontroli na przejściach granicznych i w urzędach celnych znacznie usprawnia przepływ towarów. Ma to szczególne znaczenie w przypadku przejazdów przez wiele krajów tranzytowych – mocno ograniczone procedury celne pozwalają zaoszczędzić łącznie nawet kilka dni przy każdym transporcie międzynarodowym.
- Większe bezpieczeństwo dla przewoźników i administracji celnej – wymóg plombowania ładunku na cały czas trwania transportu skutecznie zabezpiecza towar przed zgubieniem i minimalizuje ryzyko nielegalnych przewozów. Jest to niezwykle wygodne rozwiązanie zarówno dla przewoźników, jak i urzędów celnych. Co więcej, karnet TIR to także gwarancja dla przewoźnika i osoby wysyłającej towar w drogę w ruchu międzynarodowym.
Czy konwencja TIR ma jakieś ograniczenia?
Procedura TIR obowiązuje niemal dla wszystkich towarów. Wyłączone z niej są jedynie dwie kategorie:
- Tytoń i wyroby tytoniowe (wyjątek stanowi tutaj jedynie tytoń w surowej postaci);
- Wyroby alkoholowe (z wyjątkiem piwa i wina).
Konwencja TIR – podsumowanie
Choć potocznie mianem TIRa określa się każdą ciężarówkę realizującą transporty międzynarodowe, pierwotne znaczenie tego skrótu odnosi się do niezwykle ważnej międzynarodowej konwencji transportowej. Wprowadzenie jej pozwoliło znacznie usprawnić drogowy transport międzynarodowy, szczególnie w przypadku przewozów przez terytorium kraju trzeciego. O wadze tej konwencji świadczy to, że jej zapisy niemal nie uległy zmianie od czasu jej ustanowienia.