Jednym z najważniejszych procesów zachodzących w logistyce i spedycji jest bez wątpienia tranzyt. Mamy z nim do czynienia w niemal każdym przypadku przewozów zagranicznych. Na czym polega przewóz tranzytowy, jakie są jego rodzaje i o czym należy pamiętać przy jego organizacji? Dowiesz się tego poniżej.
Tranzyt – co to właściwie jest?
Tranzyt najłatwiej zdefiniować jako przewóz towarów przez terytorium państw trzecich, w których nie jest zlokalizowany punkt załadunku ani rozładunku. Nazwa konkretnego tranzytu bierze się właśnie od nazwy państwa trzeciego, przez które przebiega trasa transportu. Przykładowo, przy przewozie towarów z Polski do Danii drogą lądową mielibyśmy do czynienia z tranzytem przez Niemcy.
Rodzaje tranzytu
W zależności od tego, co dzieje się z towarem podczas transportu oraz przez jakie kraje odbywa się przewóz, tranzyt można podzielić na 4 rodzaje:
- Tranzyt bezpośredni – zachodzi, gdy tzw. obcy towar przemierzający terytorium państwa trzeciego nie jest po drodze składowany lub przeładowywany, czyli nie dochodzi do zmiany środka transportu w krajach trzecich. Ładunek jest więc przewożony tym samym pojazdem z punktu A do punktu B.
- Tranzyt pośredni – w tym przypadku towar podlega przeładunkowi w państwie trzecim i w związku z tym musi być tymczasowo składowany na jego terytorium.
- Tranzyt wewnętrzny – nazywany też T2L. Znajduje on zastosowanie na obszarze celnym Unii Europejskiej. Nie wpływa on na zmianę statusu celnego ładunku, a na całą trasę wymagany jest tylko uniwersalny dokument tranzytowy i jedno zabezpieczenie. Oczywiście warunkiem jest to, że wszystkie kraje, przez które przebiega trasa transportowa leżą na obszarze celnym Wspólnoty. Ważne jest tutaj również to, że mimo możliwości dowolnej zmiany środka transportu towarów, przedsiębiorca nie może w trakcie tranzytu dzielić ładunku ani dodawać kolejnych jednostek towaru.
- Tranzyt zewnętrzny/T1L – jest to tranzyt towarów „nieunijnych” przebiegający przez obszar celny Unii Europejskiej. Dotyczy również przemieszczania towarów niepodlegających opłatom celnym i innym kosztom związanym z polityką handlową. Ma też zastosowanie w przypadku towarów wspólnotowych, na które nałożony jest wymóg wywozu do państw trzecich. Towary z tej kategorii wymagają przeprowadzenia odpowiednich wywozowych formalności celnych.
Praktyczne aspekty tranzytu towarów
Z praktycznego punktu widzenia przy organizacji tranzytu należy wziąć pod uwagę następujące kwestie:
Regulacje prawne
W handlu międzynarodowym funkcjonuje wiele regulacji prawnych. Dla tranzytu najważniejszymi z nich są:
- Konwencja o wolności tranzytu – opracowała ją Liga Narodów w 1922 r. Głównym celem jej przyjęcia było zniesienie obowiązku opłat tranzytowych.
- Konwencja o handlu tranzytowym krajów bez dostępu do morza – dokument stworzony przez UNCTAD, w głównej mierze reguluje przepływy statków śródlądowych.
- Konwencja jamalska – pełna nazwa tego dokumentu to Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza. Reguluje ona każdy rodzaj działalności morskiej i określa obszary morskie z uwzględnieniem wód terytorialnych.
- Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) – znajduje zastosowanie przy zarobkowym transporcie towarów w relacjach międzynarodowych i dotyczy każdego rodzaju przewozów drogowych. Pozwala ujednolicić dokumentację przewozową w każdym kraju, który ją ratyfikował.
- Procedura TIR – obowiązuje w krajach UE oraz części państw bliskiego wschodu i Afryki. Głównym jej celem jest maksymalne uproszczenie formalności transportowych i ograniczenie opłat celnych. W ramach tej procedury tranzytu można zmieniać środki transportu w jego trakcie, pod warunkiem że towary dotrą do miejsca docelowego w ramach transportu drogowego.
Niezbędne dokumenty
Podczas wykonywania tranzytów należ mieć przy sobie potrzebne dokumenty, do których zalicza się:
- List przewozowy – czyli dokument CMR, w którym umieszczone są szczegółowe dane na temat przewożonego ładunku. Znaleźć w nim można m.in. daty przewozu, adres nadania ładunku, adres odbioru towaru, rodzaj ładunku, szczególne uwarunkowania przewozowe (np. przy produktach chłodzonych) czy numery zabezpieczeń. Powinien on być sporządzony w 3 egzemplarzach – jeden zachowuje nadawca, drugi otrzymuje odbiorca, a trzeci trafia do przewoźnika.
- ATA – jest to międzynarodowy karnet odprawy czasowej towarów, dzięki któremu znacznie skraca się skomplikowane procedury celne przy wywozie wyposażenia zawodowego oraz towarów wystawienniczych i akwizycyjnych. W Polsce wydaje go Krajowa Rada Gospodarcza.
- Karnet TIR – jest dokumentem pełniącym funkcję gwarancyjną i celną, dzięki któremu może zostać zrealizowana procedura TIR. Zwalnia on z konieczności uiszczenia opłat celnych (gwarancyjnych i zabezpieczających) oraz umożliwia skorzystanie ze znacznie sprawniejszej procedury celnej.
Potrzebne też będą dodatkowe dokumenty wymagane przez prawo celne danego kraju.
Stawki celne
Stawki i kody celne oraz informacje na temat kategorii produktów eksportowanych i importowanych można znaleźć w regionalnych lub krajowych systemach taryfowych. W polskim obszarze celnym funkcjonują dwa takie systemy:
- TARIC (Zintegrowana Taryfa Wspólnoty Europejskiej) – jest to zbiór wszelkich danych o taryfach i regulacjach prawa celnego w krajach członkowskich UE. Oprócz szczegółowych informacji na temat stawek i ich terminu ważności można znaleźć tutaj kody towarów oraz dane statystyczne na temat importu i eksportu w krajach UE. System nie zawiera jednak informacji o akcyzie i podatkach VAT.
- ISZTAR (System Zintegrowanej Taryfy Celnej) – polski system kwalifikacji celnej, który zawiera informacje o taryfach celnych, zawieszeniu ceł, ograniczeniach w eksporcie i imporcie oraz stawkach podatku VAT i akcyzie. Dane są aktualizowane na bieżąco na podstawie systemu TARIC, co umożliwia uniknięcie nieporozumień już na etapie wysyłki. Dodatkową zaletą ISZTAR jest bardzo prosty i przejrzysty interfejs.
Magazyny tranzytowe
Jeśli dany transport tego wymaga (np. zachodzi potrzeba zmiany środka transportu), należy zadbać również o miejsce do tymczasowego przechowania towaru na terenie państwa tranzytowego. Magazyn tranzytowy powinien zapewniać warunki dostosowane do charakteru przewożonych towarów i bezpieczeństwo przechowywania.
Wyzwania i potencjalne problemy podczas tranzytu
Choć z boku tranzyt może się wydawać prosty, w rzeczywistości jego organizacja wiąże się z licznymi wyzwaniami i potencjalnymi trudnościami. Oto kilka przykładów:
- Wyłączenie danego kraju z tranzytu – zdarza się, że kraje zamykają swoje granice na tranzyt. Ograniczenie to może być częściowe (np. dotyczyć towarów tylko z konkretnych krajów lub obejmować tylko pewien wycinek terytorium) lub całkowite. W takim przypadku należy wyznaczyć nową trasę przewozu, co często wiąże się z jej wydłużeniem, a tym samym z opóźnieniami w dostawie towarów.
- Różnice w lokalnym prawie celnym – jeśli dane państwo nie ratyfikowało międzynarodowych przepisów (np. Konwencji CMR), jego polityka celna może różnić się znacząco od standardów w kraju nadania i odbioru przesyłki. Tranzyt towarów przez taki kraj może być znacznie utrudniony (np. wiązać się z bardzo długą i szczegółową odprawą celną) i wymagać dopełnienia dodatkowych formalności (uiszczenie opłat celnych, przygotowanie odpowiednich dokumentów celno-podatkowych i dotyczących przewożonego towaru itp.). Gdy dokumenty będą niekompletne lub niezgodne z lokalnym prawem celnym, transport może zostać zatrzymany.
- Czasowe zamknięcie granic – podobnie jak przy wyłączeniu danego państwa z tranzytu, może to doprowadzić do konieczności wyznaczenia nowej trasy i opóźnień. Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej, jeśli granice zamkną się już po wjeździe – towar utknie wtedy w kraju tranzytowym i trzeba będzie zadbać o jego magazynowanie.
Przewóz tranzytowy – podsumowanie
Pojęcie tranzytu używane jest w przypadku przejazdu towarów przez państwo, w którym nie następuje nadanie ani odbiór danego transportu. Przewóz tranzytowy można podzielić na kilka rodzajów, w zależności od tego, jakich krajów dotyczy. Choć z pozoru może się wydawać nieskomplikowany, tranzyt towarów wiąże się z koniecznością zadbania o wiele różnych formalności, zwłaszcza gdy dotyczy krajów, które nie ratyfikowały międzynarodowych umów celnych. Dlatego też organizację tranzytu warto zlecić doświadczonej firmie, która doskonale zna się na prawie celnym i planowaniu spedycji.
