Czym jest Konwencja CMR?
Konwencja CMR (od Convention relative au contrat de transport international de Marchandise par Route) to umowa dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów, mająca zastosowanie w przypadku zarobkowego transportu towarów w relacjach internacjonalnych.
Aby przepisy Konwencji CMR obowiązywały, punkt przyjęcia towaru i punkt docelowy muszą znajdować się w dwóch różnych krajach, z których przynajmniej jeden ratyfikował ten dokument. Należy również podkreślić, że CMR dotyczy transportów wykonywanych na podstawie umowy przewozu samochodami, naczepami, przyczepami i pojazdami członowymi.
Transport nie podlega przepisom Konwencji CMR w 3 sytuacjach:
- Gdy transport realizowany jest na podstawie międzynarodowych konwencji pocztowych;
- Przewozu zwłok;
- W przypadku przewozów mienia przesiedlenia.
Co reguluje Konwencja CMR?
Konwencja CMR dotyczy przede wszystkim trzech obszarów – listu przewozowego, odpowiedzialności nadawcy i rozporządzania towarem oraz odpowiedzialności przewoźnika.
List przewozowy
Zgodnie z zapisami CMR list przewozowy stanowi potwierdzenie zawarcia umowy przewozu – oficjalnie nazywany jest dokumentem CMR. Co ważne, nawet jeśli list nie został przygotowany, wypełniony nieprawidłowo lub zgubiony, nie powoduje to nieważności umowy przewozu, a jej realizacja nadal podlega przepisom niniejszej Konwencji. List przewozowy jest zatem dowodem zawarcia umowy przewozu i jednym z ważniejszych dokumentów przy postępowaniu celnym.
W treści Konwencji CMR, a dokładniej w art. 6, określono również ogólny wzór treści listu przewozowego. Nie oznacza to jednak, że każdy dokument CMR będzie wyglądał tak samo – strony umowy mają dowolność w umieszczaniu informacji dodatkowych, jeśli uznają, że są one potrzebne (np. wykaz dokumentów wręczonych przewoźnikowi).
W treści listu przewozowego muszą znaleźć się następujące pozycje:
- miejsce i data wystawienia;
- nazwa i adres nadawcy;
- dane przewoźnika, w tym adres przewoźnika;
- nazwa i adres odbiorcy;
- data i miejsce przyjęcia przesyłki oraz miejsce jej wydania;
- informacje o rodzaju towaru oraz sposobie pakowania przesyłki;
- liczba sztuk, wymiary ładunku;
- waga towaru;
- koszty przewozu (przewoźne, koszty dodatkowe etc.);
- informacje i instrukcje niezbędne do formalności celnych;
- oświadczenie o podleganiu przepisom Konwencji.
Każdy list przewozowy wystawia się łącznie w trzech oryginalnych egzemplarzach – pierwszy zatrzymuje nadawca, drugi towarzyszy przesyłce, a trzeci zostaje u przewoźnika. Wszystkie trzy egzemplarze muszą być podpisane zarówno przez nadawcę, jak i przewoźnika. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że obie strony mają prawo wymagać wystawienia tylu listów przewozowych, ile rodzajów bądź partii towarów trzeba dostarczyć lub ile pojazdów należy użyć.
Przy przyjęciu towaru przewoźnik jest obowiązany sprawdzić dokładność danych zawartych w liście przewozowym ze stanem rzeczywistym – chodzi tutaj zwłaszcza o:
- ilość sztuk towaru,
- cechy i numery poszczególnych towarów;
- stan towarów i ich opakowań.
Jeśli przewoźnik nie ma takiej możliwości, powinien dopilnować, żeby w liście przewozowym znalazł się dopisek z uzasadnionymi zastrzeżeniami.
Odpowiedzialność nadawcy/rozporządzanie towarem
Zgodnie z treścią Konwencji CMR nadawca ponosi odpowiedzialność m.in. za koszty oraz szkody wyrządzone osobom, innym towarom oraz wyposażeniu będące wynikiem wadliwego opakowania przesyłki. Dlatego tak ważne jest sprawdzanie stanu towaru podczas sporządzania i przyjmowania listów przewozowych – jeśli przewoźnik nie wniesie zastrzeżeń, nadawca może uchylić się od odpowiedzialności.
Konwencja CMR daje nadawcy również prawo do rozporządzania towarem podczas przewozu. Według przepisów może on zażądać np. zmiany miejsca załadunku/rozładunku czy też wstrzymania przewozu. Uprawnienia te traci jednak w momencie wydania odbiorcy towaru jego egzemplarza listu przewozowego.
Oczywiście konieczne jest spełnienie szeregu warunków, aby przewoźnik miał obowiązek zastosowania się do rozporządzeń nadawcy/odbiorcy. Przede wszystkim muszą one być możliwe do wykonania i nie stanowić przeszkody w normalnej eksploatacji przedsiębiorstwa przewoźnika. Nie mogą też nigdy prowadzić do podziału przesyłki. Gdy przewoźnik nie jest w stanie wykonać instrukcji, musi niezwłocznie zawiadomić o tym przekazującą je osobę. Jeśli tego nie zrobi, będzie ponosił odpowiedzialność za szkodę, która może wyniknąć ze zignorowania instrukcji.
Odpowiedzialność przewoźnika
Konwencja CMR, a w szczególności jej art. 17, jasno ustala również zakres odpowiedzialności przewoźnika. W punkcie pierwszym stoi, że przewoźnik odpowiada za opóźnienie dostawy oraz uszkodzenie i całkowite lub częściowe zaginięcie towaru w okresie między przyjęciem towaru a jego wydaniem odbiorcy. Ponosi również odpowiedzialność za wszelkie czynności i zaniedbania swoich pracowników oraz wszystkich innych osób, z których usług korzysta w celu wykonania przewozu. Z tej odpowiedzialności nie zwalniają go również wady wynajętego pojazdu używanego do wykonania przewozu.
Szczególnie istotny jest również punkt drugi – w jego treści znajdziemy przypadki wyłączenia winy przewoźnika. Nie będzie on odpowiadał za opóźnienia, uszkodzenia i zaginięcia towaru, jeśli były one spowodowane wadą własną towaru, winą innej osoby niezwiązanej z realizacją przewozu lub okolicznościami, których nie dało się uniknąć ani zapobiec ich następstwom. Trzeba jednak mieć świadomość, że w przypadku wystąpienia sporu, przewoźnik będzie musiał udowodnić, że wina nie leży po jego stronie.
Przewoźnik może też być zwolniony z odpowiedzialności za zaginięcie/uszkodzenia towaru, jeśli było skutkiem szczególnego niebezpieczeństwa wynikającego np. z:
- Braku lub wadliwych opakowań – gdy nieodpowiednio zapakowany towar, ze względu na swoje właściwości, jest narażony na uszkodzenia lub zaginięcie podczas ładowania, transportu, manipulacji, wyładowania przez nadawcę, odbiorcę lub upoważnione do tego osoby;
- Użycia pojazdów otwartych i bez przykrycia – gdy było wyraźnie uzgodnione i zaznaczone w liście przewozowym;
- Naturalnych właściwości towarów mogących powodować ich uszkodzenia lub zaginięcia;
- Niewłaściwych/wadliwych cech lub numerów przesyłek;
- Przewozu żywych zwierząt.
Najczęstsze pytania na temat Konwencji CMR
W tej części tekstu omówimy pokrótce kilka najczęstszych pytań dotyczących Konwencji CMR:
- Kto odpowiada za wystawienie listu przewozowego? Kwestia ta nie jest jasno określona – Konwencja CMR wymaga jedynie sporządzenia jego trzech egzemplarzy. Zwyczajowo list przewozowy jest przygotowywany przez nadawcę, ponieważ to on ponosi odpowiedzialność za nieprawidłowości i szkody wynikające z niewłaściwie przygotowanego dokumentu CMR. List przewozowy wypełnia się w języku urzędowym kraju, z którego nadawana jest przesyłka.
- Jak wygląda podział odpowiedzialności za przesyłkę? Zgodnie z przytoczonymi wyżej przepisami, odpowiedzialność jest rozłożona między nadawcą i przewoźnikiem. Nadawca odpowiada za koszty i szkody będące wynikiem źle wypełnionych listów przewozowych oraz finansowo za uszczerbki towaru, które nie były wiadome odbiorcy (np. powstałe wskutek niewłaściwego pakowania). Może jednak dowolnie dysponować towarem podczas transportu. Przewoźnik odpowiada zaś za uszkodzenia i zaginięcia towaru od chwili odbioru przesyłki do momentu jej dostawy, o ile nie były one wynikiem zaniedbań nadawcy lub zdarzeń niezależnych od przewoźnika. Odbiorca nie ponosi żadnej odpowiedzialności za przesyłkę, ale może domagać się rekompensaty za np. nieterminową dostawę czy zły stan fizyczny towaru.
- Jak powinien wyglądać list przewozowy? Podobnie jak w kwestii jego sporządzania, nie ma jednoznacznych wytycznych co do postaci dokumentu CMR – zamieszczony wyżej wzór jest jedynie przykładem. W praktyce większość firm korzysta z własnych form listu przewozowego – ważne jest jedynie to, aby w treści znalazły się wymagane przez konwencję informacje.
- Czy Konwencja CMR obowiązuje w spedycji? To zależy – jeśli spedytor osobiście zajmie się przewozem, traktuje się go jak normalnego przewoźnika. Natomiast gdy umowa spedycyjna obejmuje jedynie planowanie i organizację transportu, Konwencja CMR nie ma zastosowania.
Konwencja CMR a prawo przewozowe – podsumowanie
Regulacje dotyczące międzynarodowego przewozu drogowego towarów CMR mają charakter bezwzględny – podlega im każdy transport międzypaństwowy, nawet jeśli nie przygotowano odpowiedniej dokumentacji. Jak mają się przepisy Konwencji CMR do lokalnego prawa przewozowego? Sprawa jest dość prosta – w krajach, które je ratyfikowały, mają one pierwszeństwo wobec prawa krajowego. W praktyce oznacza to, że lokalne prawo przewozowe znajduje zastosowanie jedynie w kwestiach, których nie reguluje CMR. Przykładowo, dość liberalne przepisy międzynarodowe dotyczące reklamacji mają pierwszeństwo nad zdecydowanie bardziej restrykcyjnymi regulacjami polskiego prawa przewozowego.
Jak widać, Konwencja CMR jest niezwykle ważnym elementem przewozów wykonywanych transgranicznie – reguluje wiele kwestii związanych z transportem międzynarodowym i daje jasne wytyczne co do jego realizacji. Co ważne, jej przepisy będą obowiązywać, gdy tylko jeden kraj, z/do którego odbywa się transport, je ratyfikował. Podlegają im nawet transporty, którym brakuje odpowiedniej dokumentacji.
